Op zoek naar Emma (3)

Interview Folkert Potze – directeur Techniek, Entree, Educatie en Expertisecentrum van het ROC Nijmegen

Pool Management & Organisatie (PMO) voert in 2020 een aantal gesprekken met beslissers binnen onderwijsinstellingen en met interim-professionals over het thema: Op zoek naar Emma.
Scholen acteren in een veranderende omgeving, bijvoorbeeld door wetgeving, maatschappelijke ontwikkelingen en de verandering van tijdperk zoals Jan Rotmans dat noemt. De kernvraag blijft: voor wie en waartoe leiden we op. Of zoals de schrijver Yuval Noah Harari zegt: “We weten niet meer voor welke beroepen we jongeren/mensen opleiden”.

De digitalisering gaat zo snel dat er beroepen verdwijnen en beroepen bijkomen. PMO is zich bewust van deze veranderingen en gaat graag met scholen in gesprek over de impact hiervan op het onderwijs. Deze kennis deelt zij met het werkveld. Op deze manier bouwen we een netwerk op van mensen die naast de kundigheid in hun vak ook geïnspireerd worden om onderwijs gericht op de toekomst vorm te geven. Uitgangspunt bij de gesprekken is Emma, voor haar doen we het allemaal. Emma stellen we ons voor als een meisje op uw school. Ze kan 15 jaar zijn, of 18, of 20 jaar. Emma is het uitgangspunt. Welke impact hebben bovenstaande ontwikkelingen op haar én wat betekent dat voor de school? Deze keer spreekt Henny Harkema met Folkert Potze. Lees hier het gehele interview.

Opleiden in verwondering

Folkert Potze en ik kennen elkaar al een jaar zes. Toen nog werkzaam bij het Graafschap College, nu is Folkert al weer vier jaar directeur Techniek, Entree, Educatie en Expertisecentrum van het ROC Nijmegen. Hij noemt zichzelf een gelukkig mens, ondanks de vreemde virusperiode waarin we leven.

Zoals dat gaat wanneer je elkaar al wat langer kent, wisselen we wat persoonlijke dingen uit en prijzen we ons gelukkig dat het goed gaat met onze kinderen. Ik vertel Folkert over mijn kleindochter Juul, twee jaar oud. Zij zegt tegen haar mama’s dat de achterkant van de pop Wilhelm heet, dat is immers ook haar achternaam. Logisch toch. Dit is de kern van het onderwijs. Inspelen op de verwondering van kinderen, jongeren van klein tot groot. We constateren dat er wat dat betreft nog wel wat werk aan de winkel is. ROC Nijmegen geeft een paar goede voorbeelden.

Cijfers en imago

Met het ROC van Nijmegen gaat het zeer goed. De school groeit nog steeds en de techniekafdeling is dit jaar met negen procent gegroeid. Hiervan heeft twee procent te maken met de coronacrisis, waardoor meer leerlingen zich inschrijven voor een opleiding omdat zij geen werk kunnen vinden. Naar de andere zeven procent wordt op dit moment onderzoek gedaan. De indruk van Folkert is dat techniek ondertussen het imago krijgt wat het verdient, dit na jarenlange acties om het techniekimago op te krikken van vies werk naar mooie innovaties en een bijdrage aan duurzaamheid.

Stages in tijden van corona

Ook het ROC van Nijmegen ondervindt problemen met het vinden van stages. Vooral in de sectoren zorg, horeca en toerisme valt dit niet mee. Voor de zorg is dat een akelig verhaal, juist omdat er, gezien de pandemie, veel handen aan het bed nodig zijn. Techniek en ICT ondervinden weinig problemen in het vinden van stages. Overigens is dit gelukt door het zeer actief benaderen van werkgevers en op deze manier stageplekken te behouden of uit te breiden.

Ik vraag me af in hoeverre je vaardigheden die je je eigen moet maken in een opleiding niet kunt leren op verschillende stageplekken? Zo kun je de druk op stageplekken misschien verlichten en zijn bedrijven eerder geneigd om een plek te bieden. Volgens Folkert zou dit een mogelijkheid kunnen zijn, maar men vindt dit ingewikkeld. Het zou goed kunnen dat, onder druk van de coronacrisis, stages anders ingericht gaan worden. Een interessante gedachtegang.

In- en doorstroom van studenten

Het ROC Nijmegen investeert veel in de instroom naar het mbo en de doorstroom naar het hbo. Vijftig procent van de instroom start met een middenkaderopleiding niveau 4 opleiding. Volgens Folkert gaat dat percentage de komende jaren alleen maar toenemen. Van de afgestudeerde studenten niveau 4 gaat vijfenzeventig procent naar een hogeschool. Zij doen het tegenwoordig zelfs een klein beetje beter dan de gemiddelde havist in het hbo. Dit is een beweging waar allang in wordt geïnvesteerd. Door een actieve afstemming met de Hogeschool Arnhem Nijmegen (in samenwerking met andere roc’s in de omgeving) en een specifiek keuzedeel Wiskunde weet een groot deel van de mbo-afgestudeerden makkelijk aansluiting te vinden op het hbo. Dit, plus hun mbo-praktijkervaring maakt hen een waardevolle hbo-er.

Een andere ontwikkeling is de betrokkenheid van ROC Nijmegen bij het programma ‘sterk techniekonderwijs’ in het vmbo. Samen met het regionale vmbo wordt een doorlopende leerlijn vmbo tl techniek ontwikkeld. De volgende instroomgroep waar een focus opgelegd gaat worden zijn moet havoleerlingen. Folkert: “Je gunt havisten ook dat ze in een context mogen leren”. Ik vraag me af of een mbo-school daarmee geen concurrent wordt van de hogescholen? Folkert ontkent dat. Juist via het mbo ontstaat een betere aansluiting op het hbo.

Het gesprek belandt ook bij de ontwikkeling van Associate degrees. ROC Nijmegen onderzoekt of zij daar actiever op kunnen investeren. Op dit moment gaat driekwart van de studenten door naar de/een hogeschool. De andere kwart heeft in potentie ook een opleidingsvraag maar die komt later als zij een paar jaar aan het werk zijn. Werkenderwijs ontdekt deze groep werknemers dat hun ambitie hoger ligt dan werken op mbo-niveau. Om de laatste groep te bedienen wordt ook aangesloten op de zogenaamde ‘derde leerweg’. Een mbo-opleiding via de derde leerweg is dezelfde mbo-opleiding, zonder dat je 200 tot 700 uur op school moet zitten. De derde leerweg heeft geen urennorm, hierdoor kan de student zelf bepalen waar en wanneer hij/zij studeert. Deze vorm van leren sluit ook meer aan bij een tijd waarin we niet weten waarvoor we opleiden.

Inspelen op de nieuwe tijd

Twee jaar geleden heeft ROC Nijmegen een nieuwe opleiding aangevraagd en gehonoreerd gekregen: Creatief technoloog. Deze opleiding kent dezelfde drijfveer als het verhaal over de achterkant van de pop, namelijk inspelen op de verwondering. Folkert en ik zijn het er over eens dat zeker het onderwijs de verwondering, die iedereen van jongs af aan heeft, levend moet houden, moet stimuleren. De opleiding Creatief technoloog geeft studenten de kans om hun eigen opleiding samen te stellen. Zij worden uitgedaagd om dingen uit te proberen en om samen te werken. Bijvoorbeeld door een idee om te zetten in een ontwerp en/of prototypes te maken in samenwerking met anderen. Deze opleiding is ontworpen door docenten. Zij hebben hierin volledig de vrije hand gekregen. Door het management hier op zekere afstand te houden bij het basis ontwerp werden zij niet gehinderd door regels en kaders. Op deze wijze is de creativiteit in het ontwerp te behouden. Op dit moment wordt het ontwerp nog een beetje bijgeschaafd om het ook goed te koppelen aan een diploma en natuurlijk de doorstroommogelijkheden. De opleiding loopt nu twee jaar. Ook Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB)nis heel actief betrokken bij de ontwikkeling van deze opleiding. De opleiding is een mooi voorbeeld hoe je studenten opleidt, zonder een beroep voor ogen te hebben.

Geen standaard schoolloopbaan

Binnen het ROC Nijmegen wordt geconstateerd dat studenten niveau 2 moeite hebben om een opleiding vast te houden. Dit heeft ook te maken met de grote aanbod aan opleidingen. Het wordt voor hen daardoor steeds moeilijker om te bepalen wat ze moeten kiezen in deze tijd van verandering. Het ROC Nijmegen heeft daarom drie stromen ontwikkeld:

1. Als je weet welke opleiding je wilt volgen dan ga je daarvoor (eigenlijk zoals het systeem het bedacht heeft).
2. Als je het nog niet weet, dan begin je toch met een opleiding. Kom je er tijdens de opleiding achter dat je de goede keuze hebt gemaakt, dan maak je de studie af.
3. Als je na drie jaar onderwijs te hebben gevolgd nog niet de richting weet, dan heb je toch veel vakken gevolgd en verdien je ook een startkwalificatie.

Zowel het bedrijfsleven als SBB zien perspectief in dit idee. De moeilijkheid bij de derde variant is natuurlijk om een startkwalificatie op te bouwen. Dit wordt opgelost door meerdere opleidingen te koppelen aan de gevolgde vakken. Deze manier van opleiden sluit goed aan bij het idee dat je opleidt zonder dat je weet hoe de arbeidsmarkt zich ontwikkelt. Deze formule zal niet eerder starten dan in 2022. Uiteraard gaan deze leerlingen gevolgd worden.

Betekenis voor ‘Emma’ en de vijf R-en van Folkert

Op welke wijze geeft Folkert zijn functie vorm om bovenstaande te realiseren en om het onderwijs ten goede te laten komen aan ‘Emma’? Folkert heeft de visie dat iedereen telt. Van schoonmaak tot bestuur, ieder heeft een taak om studenten goed onderwijs te laten volgen. Folkert werkt hierbij vanuit de 5 R-en.

De eerste drie R-en zijn een gouwe ouwe die nog steeds gelden: Rust, Reinheid en Regelmaat. Bij Pool Management & Organisatie spreken we dan van ‘de basis op orde’. De eerste drie R-en zijn een basis om verder op te bouwen. Toen Folkert bij ROC Nijmegen kwam werken constateerde hij dat deze R-en aanwezig waren. Dit heeft hem het perspectief geboden om de vierde R in te zetten, de R van Ruimte. Ruimte om te ontdekken en fouten te maken. Belangrijk voor studenten, maar ook voor docenten! Zeker in deze verandering van tijd. Dan komt ook de vijfde R. De R van Rugdekking. Als je fouten durft te maken, verdien je het ook om rugdekking te krijgen in plaats van afgerekend te worden. Dit geeft vertrouwen om te blijven ontwikkelen.

Folkert is toen zijn droom gaan delen. Die droom is: zet de deuren wagenwijd open naar buiten. Zodra je dat doet, zie je dat de vragen die binnenkomen multidisciplinair zijn. Om met deze vragen om te gaan, is het belangrijk dat binnen de school ruimte is voor ontdekkend leren en samenwerking. Dat heeft als gevolg dat óók de deuren binnen wagenwijd open moeten staan. Van oudsher zijn onderwijsmensen dit niet gewend.

Folkert heeft deze droom opgenomen in zijn managementplan en om de droom levend te houden en te vernieuwen organiseert hij elk jaar een droombarbecue en een droomborrel. Tijdens deze evenementen vertellen studenten hun verhaal hoe zij hun opleiding beleven. Als het gaat over bijvoorbeeld de opleiding Creatief technoloog, vinden onderwijsmensen het raar dat je van tevoren niet precies weet wat je leert, als ze dan een student horen vertellen hoe dat gaat en wat ze onderweg leren wordt iedereen enthousiast. Potze daagt mensen uit om te dromen en hier werk van maken. Door de coronacrisis zijn er dit jaar geen borrel en barbecue geweest. Maar dat komt weer.

De deuren naar buiten wagenwijd open zetten betekent voor Folkert ook: je begeven buiten de muren van de school. Contacten leggen met bedrijven in de regio, een actieve houding naar de mbo-raad en contacten met het ministerie van onderwijs en het al eerdergenoemde SBB. Door actief naar buiten te zijn en ook daar zijn droom te delen lukt het om het onderwijs te vernieuwen, om het onderwijs beter in te laten spelen op de verandering van tijd. Dit vraagt veel tijd, maar dat is voor Folkert nooit een probleem geweest. Hij voelt zich dan ook als een vis in het water op de plek waar hij nu zit. Het is een functie waarin je strategisch je plannen uit kunt zetten en invloed hebt op de uitvoering. Mooi!

Over Henny Harkema

Henny is partner Onderwijs bij Pool Management & Organisatie. Wij stellen reacties op dit artikel zeer op prijs en verzoeken u die te sturen naar: h.harkema@pool-management.nl. Dit artikel maakt onderdeel van een reeks. Het eerste interview was met Ton Wennink en kun je hier lezen. Het tweede interview was met Aimée Roumans en is hier te vinden.

Voor vragen kunt u altijd contact opnemen met Henny op 06 – 413 966 31 of met ons secretariaat op 0546 – 568 015.