Als we het hebben over een veilige organisatie, dan denken we al snel aan brandblussers, beveiligingscamera’s, toegangscontrole, veiligheidsprotocollen en noem maar op. Zeker belangrijk genoeg om ervoor te zorgen dat je dit goed voor elkaar hebt. Maar je kunt alles op dit vlak nog zo goed geregeld hebben, toch kan er dan nog steeds een gevoel van onveiligheid leven binnen de organisatie. Veiligheid binnen een organisatie gaat namelijk veel verder. Als het goed is zal het, in plaats van ‘voorkomen dat’, meer hebben van ‘zorgen voor’.

Deze vorm van veiligheid heeft alles te maken met de organisatiecultuur. Een brandblusser of beveiligingscamera’s ophangen lukt ons waarschijnlijk nog wel, of we laten het doen, maar als het gaat om een veilige organisatiecultuur, waar begin je dan?

Bij organisatiecultuur wordt het immers wat minder ‘grijpbaar’. Uit de diverse definities van organisatiecultuur komen begrippen naar boven als ‘gemeenschappelijk’, ‘collectief’ en ‘gedeeld’. Organisatiecultuur is dus kennelijk iets dat je ‘samen’ hebt. Het gaat hierbij om de diepere lagen binnen een organisatie, om veronderstellingen, onbewuste en aangenomen overtuigingen, percepties en gedachten. Hoe krijg je daar vat op? Kan dat überhaupt?

Het is in ieder geval een illusie om te denken dat je vanaf een afstand een cultuur kunt creëren naar het idee wat jij in je hoofd hebt. Hard roepen van “we gaan nu echt samenwerken” kan misschien wel even zorgen voor een rimpeling, maar in feite gebeurd er niets. Zaak is dat je als leider in verbinding bent met je organisatie. Jaap Boonstra, arbeids-en organisatiepsycholoog en hoogleraar organisatiedynamiek, stelt dat het voor een cultuurverandering essentieel is om een coalitie te vormen van mensen binnen en buiten de organisatie die de verandering steunen en mee vorm willen geven.

“Als je een schip wil bouwen, roep dan geen mannen en vrouwen bij elkaar om hen bevelen te geven, om ze elk detail uit te leggen, om ze te vertellen waar ze alles kunnen vinden. In plaats daarvan, leer ze verlangen naar de enorme eindeloze zee.”

(uit: Le Petit Prince van Antoine de Saint-Exupéry)

Dat gezamenlijke doel blijkt in de praktijk een belangrijk vertrekpunt om tot een veilige organisatiecultuur te komen, maar niet het doel alleen. Het gaat eigenlijk nog een stap verder. Niet gezamenlijk dat schip bouwen is het belangrijkste, maar te weten dat je met dat schip die eindeloze zee kunt bevaren, dat je met dat schip continenten met elkaar kunt verbinden, dat je mensen in staat stelt elkaar te ontmoeten… die uitdaging brengt mensen bij elkaar.

Als iedereen hetzelfde doel voor ogen heeft, dan wordt het al een stuk gemakkelijker om tot een cultuur te komen waarbinnen de mensen zich veilig weten. Ze erkennen gemakkelijker de afhankelijkheid van elkaar, vinden het minder nodig om met positie- en machtsspelletjes bezig te zijn, want ze weten “we hebben elkaar nodig”.

Ideaalbeeld? Misschien. Een uitdaging voor echte leiders? Zeker! Maar altijd de moeite van het proberen waard. Want wie wil er nu niet werken in een veilige organisatie?

Klaas Pool