Een schip besturen bij kalme zee is voor velen wel te doen, hoewel? Maar hoeveel anders wordt het als de golven huizenhoog zijn, de storm maar aanhoudt en er geen zicht op is wanneer de rust weer zal keren.

De afgelopen weken hebben we kunnen constateren dat er heel wat bij komt kijken om gedurende zo’n crisis leiderschap te tonen. In een relatief korte tijd kregen we ineens te maken met het Coronavirus, eerst ver van ons bed, maar nu akelig dichtbij in ons eigen land, in onze directe omgeving en misschien wel in ons eigen huis.
In een situatie als deze heb je natuurlijk altijd te maken met ‘de beste stuurlui’, mensen die zelf nooit te betrappen zijn op afgewogen inzichten en besluitvorming, maar die als de beste denken te weten hoe ‘de ander’ het had moeten doen. Dergelijke ‘roeptoeters’ zijn er altijd geweest en zullen er altijd blijven. Vervelend is, dat dit soort individuen eigenlijk alleen maar bijdragen aan angst binnen de samenleving. Het is veelal voor hen de enige manier om mensen op hun hand te krijgen: angst creëren en jezelf op het podium hijsen als ‘de redder’.

De werkelijkheid is echter veel weerbarstiger. In een crisissituatie heb je te maken met een veelheid aan aspecten. Je moet keuzes maken tussen meerdere ‘kwaden’. Hierbij kun je het nooit voor iedereen goed doen. Dat hebben we de afgelopen weken wel weer gemerkt.

Wat doe je als leider als de crisis toeslaat?

In deze crisistijd wordt niet alleen van de kabinetsleden leiderschap verwacht. Ook bestuurders van bijvoorbeeld gemeenten, zorginstellingen en het onderwijs zijn ineens voor grote vraagstukken komen te staan. Wat doe je als leider als de crisis toeslaat? Het is bijzonder om te zien hoe doorgaans stabiele leiders ingeval van een crisis ineens haast apathisch gaan reageren. Maar het komt ook voor dat leiders, die in normale omstandigheden nog geen deuk in een pakje boter kunnen slaan, zich ontpoppen als een echte leider met empathie voor de betrokkenen, adequate aanpak, durf en daadkracht.

Zonder de wijsheid in pacht te willen hebben hierbij enkele essentiële stappen ingeval van een crisis. Mogelijk biedt het ondersteuning voor je aanpak:

Laat zien dat jij de leider bent

Alle ogen zijn gericht op jou. Jij bent immers de leider. Van jou wordt – terecht – verwacht, dat je orde aanbrengt in een onzekere en onrustige situatie. Verzamel de juiste mensen om je heen als crisisteam en beleg het crisisoverleg. Maak duidelijk wat van hen wordt verwacht, geef concrete instructies en duidelijke taken, rollen en voldoende regelruimte. Maak duidelijk bij welke zaken geëscaleerd moet worden. Spreek af wanneer je elkaar als crisisteam weer ontmoet en zorg voor een adequate en op elkaar afgestemde communicatielijn, zowel intern als naar buiten.

Durf knopen door te hakken

In een crisis komt er veel ellende tegelijkertijd op je bord als leider. Veel van die zaken vragen om een adequate aanpak. Adequaat is echter wat anders dan overhaast. Maak goede afwegingen, stem af met deskundigen en neem een besluit. Commentaar komt er toch.

‘Manage’ de verwachtingen

Wees eerlijk over de situatie en de (on)mogelijkheden om de crisis te beheersen. Het begint allereerst bij het eigen besef van de feitelijke situatie en de omvang van de problematiek. Van daaruit kun je dit delen met het crisisteam, je laten bijpraten door deskundigen en met hen afstemmen over de (vervolgstappen). Draai er niet omheen als je alle zaken nog niet volledig in beeld hebt, maar maak de mensen ook niet onnodig bang.

Voer de regie

“Het zijn niet de omstandigheden die je kunt sturen, maar wel de manier hoe je omgaat met die omstandigheden”. Zorg goed voor je mensen gedurende het verloop van de crisis, met name voor de mensen, die samen met jou verantwoordelijkheid dragen om alles in goede banen te leiden. Vergeet ook vooral niet de mensen die echt slachtoffer zijn van de crisis. Dit zijn vaak anderen dan degenen die roepen en schreeuwen om aandacht. Juist de kwetsbaren hebben in zo’n crisistijd de aandacht nodig. Toets regelmatig of de mensen binnen het crisisteam en de andere direct betrokkenen met de juiste zaken bezig zijn, of zij over de juiste middelen, de juiste medewerkers en de juiste informatie beschikken. En regel het als er iets aangepast of toegevoegd moet worden. Zorg dat de mensen hun werk kunnen doen.

Bewaar de rust

Als jij als leider je kalmte verliest, dan heb je er een crisis bij. Blijf weloverwogen te werk gaan. Laat je niet verleiden tot uitspraken die werken als olie op het vuur. Laat je bijstaan door een communicatiedeskundige, maar houdt ook qua communicatie zelf de regie. Het kan voorkomen dat bepaalde gemaakte keuzes anders uitpakken dan verwacht, soms doordat ze ingehaald zijn door gewijzigde omstandigheden. Durf dan ook bij te sturen en leg uit waarom dit nodig is. Het kan soms zelfs nodig zijn om de gehele aanpak over een andere boeg te gooien. Blijf weloverwogen te werk gaan, laat je voortdurend bijpraten door de mensen vooraan aan het front en houd het roer zelf in handen!

Natuurlijk heeft iedere situatie zijn eigen dynamiek, die om een eigen aanpak vraagt. Toch kan het nooit kwaad om wat structuur aan te brengen in die aanpak.

Voor alle leiders die zich in een lastige situatie bevinden: veel wijsheid en bestuurlijke moed toegewenst!

– Klaas Pool